(Post 15/09/2007) Giáo dục đại học Việt Nam đang đứng trước áp lực lớn đòi hỏi phải nhanh chóng hiện đại hóa, nâng cao chất lượng, tăng quy mô để đáp ứng yêu cầu phát triển của đất nước và hội nhập quốc tế. Nhiều thống kê đánh giá của Việt Nam và các tổ chức quốc tế về giáo dục đại học VN làm ta lo lắng sâu sắc. Vậy phải làm gì?

Lễ sơ kết của trường Đại FPT - một thành viên của VIPUA

Đổi mới nội dung chương trình, đổi mới phương thức đào tạo, đẩy mạnh bồi dưỡng đội ngũ giảng viên, tăng cường đầu tư phát triển cơ sở vật chất…Đúng cả. Phải tấn công toàn tuyến, nhưng đột phá từ đâu? Phải chăng là từ cơ chế quản lý mà bài học 20 năm đổi mới của đất nước là một bài học vàng? Đó là nội dung cuộc hội thảo về mô hình và cơ chế quản lý các trường ĐH, CĐ vừa được Hiệp hội các trường ĐH-CĐ ngoài công lập (VIPUA) tổ chức tại trường ĐH FPT cuối tháng 8 vừa qua. Chúng tôi xin trích đăng những ý kiến chính tại cuộc hội thảo này.

GS.TS. Trần Hồng Quân –chủ tịch VIPUA:

GD đại học VN đang cần một cơ chế có thể tạo ra động lực của toàn hệ thống, phải tạo ra đòi hỏi tự thân của từng trường, không ngừng cách tân, sáng tạo và tự hoàn thiện. Cơ chế đó phải tạo ra sự cạnh tranh, tạo ra điều kiện và năng lực tự chủ của các trường, tạo ra sự thu hút nhiều nguồn lực xã hội làm GD, tạo ra môi trường liên kết hội nhập quốc tế rộng rãi và phổ biến. Hiện nay ta vẫn còn một tâm lý quản lý muốn có một cục diện thật trật tự theo sự sắp xếp điều khiển của mình dù là trì trệ, thiếu tốc độ phát triển; vẫn có xu thế muốn tập quyền, rất do dự phân quyền cho dù ở mức thấp, vẫn có tâm lý không tin tưởng ở ý thức trách nhiệm của cấp dưới, chưa kể là có người còn muốn giữ quyền tập trung để duy trì cơ chế “xin-cho”.

Cần phải tạo một hành lang pháp luật đủ rộng để các trường được tự chủ sáng tạo trong hành lang đó. Các trường nên được tự chủ về tài chính, về lao động và tiền lương, về nội dung chương trình, về cấp học, ngành học và sự liên thông, về hợp tác quốc tế, về tuyển sinh, về học phí. ĐH FPT đã có công tạo sự đột phá trong cơ chế tự chủ.

Về sở hữu trong GD, tại cuộc họp thông qua đề án xây dựng trường ĐH Khoa học công nghệ thuộc Viện Khoa học VN, đồng chí Nguyễn Thiện Nhân nói: “Chúng tôi sẽ tạo điều kiện cho trường này huy động vốn”. Phải chăng đây là sự lóng lánh thấy được qua khe của một chiếc xuyền vàng còn đựng trong hộp? Tư duy đó không phải là mới mà quan trọng là nó có ở người đang điều khiển hệ thống. Nếu trường công được huy động vốn (đương nhiên đây không phải là vốn ngân sách của nhà nước) thì đó là sự thừa nhận tính đa sở hữu của trường, là chấp nhận sự chuyển dịch trường công gần về phía trường tư. Nếu vậy, và sẽ rất hợp lý, là sẽ hình thành một phổ các trường xét về mặt sở hữu: trường 100% vốn nhà nước, trường có sở hữu đan xen, trường 100% vốn tư nhân, trường 100% vốn nước ngoài. Sự đan xen sở hữu trong các trường sẽ khai thác thế mạnh của từng loại sở hữu, giúp cho quá trình kiểm soát các nguồn vốn được chặt chẽ hơn và khuyến khích sử dụng có hiệu quả.

TS. lê trường tùng - hiệu trưởng trường ĐH FPT:

Chúng ta đang đứng trước thách thức của việc chuyển đổi từ nền kinh tế công nghiệp sang kinh tế tri thức với hai sự cạnh tranh lớn là cạnh tranh tri thức và cạnh tranh dịch vụ. Đào tạo nguồn nhân lực ở ta chưa đáp ứng được yêu cầu của nền kinh tế tri thức, cả về số lượng và chất lượng.

Cương lĩnh đào tạo của ĐH FPT là nhằm đáp ứng yêu cầu nhân lực cho nền kinh tế tri thức đó, vừa tăng tốc về số lượng đào tạo (hiện nay là 2000 SV), phấn đấu đến 2008 là 8000, 2010 là 15000 và 2015 là 60.000 SV. Với quy trình đào tạo 10 học kỳ đan xen 1 năm đi làm ở quãng giữa đã giúp SV có thể làm việc được ngay sau khi tốt nghiệp.

Trong một thời gian rất ngắn hoạt động, chúng tôi rất băn khoăn khi nhận ra một số vấn đề bất cập trong quản lý ĐH của ta như sau:

Trong tư duy quản lý, chúng tôi cũng thấy có bất cập. Chúng ta đang mở cửa cho nước ngoài đầu tư GD nhưng lại đóng cửa với các trường VN. Việc quản lý trường công cũng khác với trường tư và chưa hề có sự bình đẳng mặc dù luật quy định như vậy. Tư duy lộ trình cũng có vấn đề cần xem lại, nên vừa chạy vừa xếp hàng hay cứ chậm nhưng mà chắc? Làm gì để nhanh chóng thu hẹp khong cách giữa VN và quốc tế trong GD? Nên đặt niềm tin kết hợp kỷ cương hay cầm tay chỉ việc? Việc chuyển đổi bán công nên sang công lập hay sang tư thục? Đó là những câu hỏi về quản lý mà thực tiễn GD đang đòi câu trả lời.

TS. Nguyễn Niên - hiệu trưởng trường ĐH Đông Đô:

Những vấn đề về cơ chế quản lý và mô hình GD ĐH là đã quá rõ ràng, có lẽ không cần phải tranh luận. Vấn đề là hành động thực tiễn. Thực tế đổi mới 20 năm qua cho chúng ta thấy nghèo đói bây giờ không phải do đế quốc sài lang gì đó, mà do chúng ta. GD cũng vậy. Từ nhận thức phải chuyển sang hành động. Các bộ luật về kinh tế không phân biệt hình thức sở hữu, thành phần kinh tế. Vậy thì luật GD cũng phải là của chung mọi mô hình, tại sao phải phân biệt đối xử với các hình thức sở hữu khác nhau? Xu hướng tư thục hóa đang là xu hướng GD cần được quan tâm. Muốn có nguồn lực phải có động lực. Động lực ấy là cơ chế quản lý. Có cơ chế thì có mô hình.

GS. Hoàng Xuân Sính – chủ tịch HĐQT ĐH Thăng Long:

GD đại học là một lĩnh vực rất khó. ở Hy Lạp, bà Bộ trưởng GD nêu ra một thực trạng là ngân sách nhà nước không đủ lo cho GD, SV phải ra nước ngoài học rồi không về nữa gây lãng phí tiền của và chảy máu chất xám. Cần phải phát triển các trường ĐH không nhà nước, không lợi nhuận.

Tuyên bố này của bà Bộ trưởng gây nên một sự phản kháng mạnh mẽ. Và vì vậy mà Hy Lạp chỉ có trường công.

Tình hình ở ta cũng tương tự, nhưng có điều chúng ta sẵn sàng chấp nhận đến năm 2020 tỉ lệ SV ngoài công lập (NCL) chiếm 40% mặc dù chưa có một giải pháp nào đặt ra cho nó. Các trường NCL cứ hùng hục phấn đấu cho tỉ lệ này. Nhưng với cơ chế chuyển đổi hiện nay, số trường công đang tăng lên và trường tư lại giảm đi. Tỉ lệ SV ngoài công lập đang là 12% năm ngoái, năm nay chỉ còn 9%. Vậy thì làm thế nào để đạt tỉ lệ 40% kia? Với cung cách đầu tư như các trường NCL của ta đang làm hiện nay, trừ các đồng minh chiến lược còn không có nhà đầu tư nước ngoài nào dại gì làm như vậy. Họ chỉ làm khi có lãi, và học phí lúc ấy phải từ 6000 đến 8000 USD/năm, trong khi ta thu 2000 USD/năm còn khó, cuộc họp với phụ huynh SV trường tôi năm nào cũng có sự mặc cả học phí. Vậy phải làm thế nào để cạnh tranh được với nhà đầu tư nước ngoài? Cần phá bỏ rào cản của cơ chế quản lý tài chính hiện nay. Nên chăng, hãy học tập ấn Độ: chia 3 loại hình trường với 3 mức học phí khác nhau: trường chỉ dạy bằng tiếng Hindu, trường dạy bằng cả hai thứ tiếng Hindu và Anh, trường chỉ dạy bằng tiếng Anh. Đó chỉ là một ví dụ.

Ông Bùi Thiện Dụ – hiệu trưởng trường đại học Phương Đông:

Kinh tế thị trường là thành quả của cả nhân loại, không phải của một nhóm tư bản. Dân chủ và quyền công dân cũng vậy. Toàn cầu hóa phải tiếp nhận hai khái niệm này. Từ “đổi mới” đã trở nên món cũ. Cái gì diễn ra không đúng quy luật thì phi bị loại trừ. Hãy để cho mỗi người tự quyết định, tự chủ, tự trị và tự chịu trách nhiệm. Mà trách nhiệm ấy không phải là trách nhiệm xã hội chung chung, mà cụ thể là trách nhiệm trả lời minh bạch trước xã hội. Tôi không bức xúc lắm trước những gì tạm gọi là chưa đổi mới hiện nay. Và tôi chấp nhận chờ.

GS.TS. Trần Hữu Nghị – hiệu trưởng trường ĐHDL Hải Phòng:

Trong quá trình hoạt động, các trường NCL không được tự tăng chỉ tiêu, không được liên kết, không được đa dạng hóa. Nhưng sau gần 10 năm thành lập, trường tôi là 1 trong 20 trường được lựa chọn để Bộ kiểm định thì tất cả những điều không được làm trên đây lại trở thành những tiêu chí kiểm định.

Đến học phí cũng vậy. Năm nay trường tôi mới dám đưa lên mức 4.950.000/năm, chỉ bằng học phí một tháng của ĐH FPT. Thôi thì đành cố gắng tận dụng hết số tiền thu được cho đào tạo. Vì vậy cũng khó có thể có chất lượng được như ĐH FPT. Nhân đây cũng nói thêm về chuyện đầu tư của Nhà nước cho trường NCL. Hiện nay trường tôi đã có 81% GV là thạc sĩ, mà không hề được nhà nước đầu tư hỗ trợ như đã từng làm với các trường công. Trong danh sách hưởng đề án 322 cũng không hề có một ai là của trường NCL.

Nếu giải quyết được vấn đề mô hình và cơ chế quản lý thì hệ thống của ta sẽ tốt hơn. Quan trọng nhất là sự bình đẳng trước pháp luật của mỗi thành viên trong hệ thống.

GS.TSKH. Phan Đình Diệu:

Việc đổi mới mô hình và cơ chế quản lý không phải là việc cần làm với riêng các trường NCL mà với chung các trường ĐH trong cả nước, của cả hệ thống GD. Rất cần trao cho các trường quyền tự quyết định và chịu trách nhiệm về quyết định của mình, trong đó có quyền quyết định nội dung chương trình. Nội dung chương trình ấy phải đáp ứng được yêu cầu hiện đại hóa tri thức, đào tạo nguồn nhân lực hiện đại của thế kỷ 21. Họ phải có tư tưởng, có cách tư duy tương thích với thế kỷ 21 – thế kỷ của nền kinh tế tri thức. Mọi yêu cầu khác về nội dung chương trình đều phải hướng tới mục đích này.

Triệu Bảo Ngọc Anh (lược ghi)
(Theo Báo Giáo dục và Thời đại)