(Post 29/10/2005)

Thuở thiếu thời, cụ nhà thơ Giang Nam nhập tâm câu thơ trong sách giáo khoa ở lớp đồng ấu: Ai bảo chăn trâu là khổ? Đến thế hệ bố mẹ tôi – là thế hệ “ba-lô lộn ngược xuôi tầu Bắc Nam” – những chàng trai cô gái đã sửa câu thơ trên thành: Ai bảo đi Tây là khổ! Rồi đến cái thế hệ vi-tính-tinh-tướng chúng tôi, phát huy truyền thống cha anh, bọn trẻ “phối kết hợp” hai câu thơ thành: Ai bảo chăn Tây là khổ!?

***

Nghe đồn, thời Nguyễn Huệ - Gia Long, cái hồi “Tây chưa hạ thành Hà Nội”, người ta gọi là “Tây”, là vì những cố đạo mắt xanh mũi lõ từ phương Tây tới. Những cố đạo người Tây-Ban-Nha do vậy hiển nhiên “Tây” những hai lần. Thời Liên Xô phóng tàu vũ trụ Phương Đông, vẫn là các ông bà mũi lõ mắt xanh, trước mặt thì gọi là “ông Liên-Xô, bà Liên-Xô”, sau lưng gọi thầm là “ông Tây, bà Tây”. Hướng xuất hành của các vị ấy không được “Tây” cho lắm, nhưng vì địa danh thì có dính tí chút, bởi vì một số đến từ Tây-bá-lợi-á (Xi-bê-ri). Cố vấn Trung Quốc tuyệt nhiên chả ai gọi là “ông Tây”. Đến thời chúng tôi, nực cười là những chuyên-gia-chuyên-vào người Đài Loan, Hàn Quốc - sống thì sống ở phương Bắc, gốc tích thì ở phương Đông, da thì vàng, mắt thì đen, mũi thì tẹt, đầu gối củ lạc - cũng được gọi là “Tây”. Chẳng nhẽ gọi là “Đông”! Còn mấy anh bạn Lào từ hướng Tây sang Việt Nam hẳn hoi, chả thấy ai gọi là “Tây” hộ. Phải chăng vì họ học ở Trường con em cán bộ Lào đóng ở Hà…Đông? Nhưng xét kỹ thì thấy thị xã này thuộc địa phận Hà…Tây. Thế cho nên, bảo rằng ai đó hãy cho một định nghĩa chính xác về “Tây” – để cho “Tây nó cũng phải tâm phục khẩu phục” – chắc là khó.

Ai bảo chăn Tây là khổ!?

K. “quái” là một trong những dũng sĩ diệt Tây. Lăn lộn trên thương trường được vài năm, K. tỉ mẩn âm thầm lưu lại đầy đủ giá mua giá bán, nhờ thế đã phát hiện ra biểu đồ tụt dốc của máy vi tính. Cộng với tính phiêu lưu bản hữu, K. thường cung cấp cho các tổ chức quốc tế hay phi chính phủ những bản báo giá được đánh giá là “giật mình”, “chết người”, “không hiểu được”: bao giờ giá bán của K. cũng thấp hơn giá của bản hãng phân phối cho đại lý cỡ 20-30 đô một dàn! Tự sát chăng? Không hề. Rửa tiền chăng? Cũng không hề. K. cười hề hề khi đưa tay đón nhận những tờ đô-la xanh phẳng phiu có in hình Tổng thống Oa-sinh-tơn mắt tròn, ghim vuông vắn mười tờ một, kẹp trong những chiếc phong bì in màu đẹp đẽ, bốc mùi nước hoa sực nức, chi chít tiếng Tây ở bên ngoài. Và không quên gửi lại chút tiền son phấn cho mấy em thư ký “xinh như mộng” của mấy ông Tây “bụng đầy mỡ, phục phà phục phịch”. K. giải thích, từ khi báo giá cho tới lúc “mấy bố Tây” mua thật, cũng phải ngót nghét vài tháng. Đến lúc ấy thì giá máy đã rớt rồi. Cho nên K. đâu có sợ lỗ. Năm được mùa, tổng cộng K. mần vài trăm con, thu đô-la mặt, lại khỏi xuất hoá đơn tài chính, đỡ được các khoản thuế má, lòng vui như mở hội, miệng ông ổng hát “Cuộc đời vẫn đẹp sao”.

Có lần, một tổ chức quốc tế yêu cầu báo giá để thực hiện việc cung cấp máy vi tính cho cả năm, K. liều lĩnh lấy giá nhập hàng hiện thời trừ đi hẳn 200 đô để hô giá. Tất nhiên là thắng được các đối thủ khác về khoản báo giá. May cho cái thân K., đến tận tháng 11 tổ chức quốc tế ấy mới yêu cầu giao máy. Quả là giá máy có hạ, nhưng cũng chỉ xuống có…200 đô, tức là nếu thực hiện hợp đồng thì bao nhiêu công sức “đổ xuống sông xuống biển hết”. K. trằn trọc vắt óc mất ba đêm. Hay là… ba mươi sáu chước? Nhưng cái kiểu gửi một lá thư trình bày hoàn cảnh lấy lý do ốm đau, bận đi công tác vùng sâu vùng xa, công tác nước ngoài, thậm chí…giải tán công ty, chỉ là hạ sách, vì sau đó thì “quên đi”, đừng có mà bán hàng cho họ nữa. Những đối thủ cùng tham gia gửi báo giá chào hàng đang khấp khởi mừng thầm “để xem chuyến này nó xoay xở thế nào”, thì K. đã đi một nước cờ lạ. Dò biết được quy luật thưởng theo doanh số của bản hãng và tình hình doanh số hiện nay của các nhà phân phối, K. đã đến gặp trực tiếp một nhà phân phối để đàm phán. Cuối cùng, nghe ra những lý lẽ phân tích sắc sảo của K., họ đã chịu lùi cho K. mỗi dàn 20 đô, để dành phần thưởng doanh số, trị giá 2000 đô, cộng một chuyến du lịch Đài Loan. Đôi bên cùng có lợi. Từ đấy, bài tủ của K. mỗi khi đi Karaoke là bài “Đời chúng ta là… đâu có giặc là ta cứ đi”.

Không chỉ có các ngành bưu điện, hàng không hay du lịch biết cách chặt chém Tây, K. cũng chứng tỏ là một tay đồ tể loại cừ. Cài đặt bộ chữ tiếng Việt tại nhà, “xin anh” 100 đô. K. bảo, đối với Tây nếu mình lấy giả rẻ còn “bị nó khinh cho”. Vả lại, cứ thử nghĩ, khi mình sang Singapore chẳng hạn, đói quá mò vào một quán ăn, “chúng nó” lại chẳng chém cho 27 đô-la một đĩa cơm rang “tầm thường”, chắc chắn là dưới xề cơm rang “ao nhà mình”. Hướng dẫn đào tạo cho mấy cô thư ký của Tây học gõ văn bản tiếng Việt, K. kiếm gọn 200 đô “trên một cô”. Mấy ông Tây cũng thoải mái. Vì giá ở bên Tây chắc còn chát hơn thế nhiều. Tất nhiên, đã làm dịch vụ cho Tây để thu tiền thì điều đầu tiên phải ghi lòng tạc dạ là hãy “làm cho ra làm”.

Tiếp xúc với Tây nhiều, vào hàng có thâm niên, K. nhận thấy họ có những phẩm chất mà người mình không có. Ví như, họ được giáo dục dạy bảo rất kỹ, luôn bảo vệ lợi ích cơ quan. K. nói khó tiếp cận họ lắm. Thứ nữa là họ rất tôn trọng luật pháp, tự giác chấp hành, không đợi người khác phải nhắc nhở. Có người bổ sung thêm tính nguyên tắc: họ mà đánh mất Phiếu bảo hành thì chẳng bao giờ thèm kỳ kèo xin xỏ sự thông cảm như mấy “cha Việt cộng”, mà sẵn sàng bỏ tiền túi để được phục vụ chu đáo. Tuy nhiên, có nằm mơ họ cũng chẳng bao giờ để mất thứ giấy quý giá đó!

Và nói chung, họ mắc bệnh sợ sếp, sợ đến rúm ró, chứ không nhơn nhơn như những nhân viên ở các công ty nội địa. Những phẩm chất này thấm nhuần vào số nhân viên quốc tịch nước mình được họ dày công tuyển chọn. Tuy vậy, K. cũng đôi lần chứng kiến các cô thư ký Việt Nam chơi dài dài khi sếp đang bận công tác bên Hồng Công Ma Cao, và tỏ ra miệt mài chăm chỉ làm việc đến tận 9-10 giờ đêm mỗi ngày, khi sếp xuất hiện ở Việt Nam. Đua nhau làm việc. Làm việc đến mức người ngoài nhìn vào cũng thấy ái ngại thay cho cái nghề thư ký Tây: khô…ô…ổ, sao mà nặng nhọc thế!

Đổi lại, một số tính cách của dân mình cũng thấm ngược trở lại ông Tây bà đầm. Một lần, K. chào bán cho một tổ chức quốc tế nọ 20 bộ phần mềm có lai-sần (bản quyền). Sau khi xét báo giá, cô thư ký điện thoại nói, sếp muốn gặp trực tiếp K. Tưởng chuyện gì, hóa ra sếp muốn mua thật chỉ 5 bộ thôi, nhưng cứ ghi hóa đơn bán hàng đủ 20 bộ, để còn đối phó với kiểm toán quốc tế. Nếu không đáp ứng được yêu cầu khiêm tốn đó, sếp cho nghỉ luôn. K. gật đầu nhận lời ngay vì có mất gì đâu - hóa đơn thường, không phải hóa đơn đỏ, chế thoải mái - mà lại nhận được thêm một khoản phụ phí nho nhỏ, đủ nuôi mấy cái tàu há mồm ở nhà trong vòng ba bốn tháng.

K. ngán nhất những vụ đấu thầu trực tiếp, công khai. Hơn hai chục công ty tin học nhận được giấy mời đem báo giá đến văn phòng Tây để đấu. Nộp báo giá xong, tất cả được mời vừa nhâm nhi cà phê máy lạnh, vừa lắng nghe giọng đọc đều đều đơn điệu của cô thư ký. Trước bàn dân thiên hạ mọi giá cả bị trương ra hết. Những vụ ấy, người thắng thầu cũng mệt mỏi, “tổn thọ” ít nhất vài tháng tuổi, vì chỉ cần sơ sểnh một chút thôi là lỗ liền à. Có cảm giác, thân phận mình như một đàn cừu bị lùa vào một thung lũng hoang vắng, phía trên cao có một con chó sói đang ngồi chồm hỗm, liếm mép liên tục.

Đi đêm lắm cũng có ngày gặp ma. Một lần, có một ông “Tây” yêu cầu tìm cho ông ta một thầy giáo tin học để làm gia sư cho cậu con trai đang học lớp 11 của ông. Mức giá 50 đô một giờ. Chương trình: tùy chọn. Yêu cầu: làm cho cậu con trai say mê PC, không cảm thấy buồn chán. Chuyện vặt! K. điều ngay một thạc sĩ tin học xuất sắc đến căn biệt thự Hồ Tây lộng lẫy để dạy thử “nắm tình hình”. Sau hai buổi dạy thử, nhận tiền công 100 đô đàng hoàng, thầy giáo đành hậm hực ra về vì “vớ phải thằng học trò giỏi quá, cái gì nó cũng biết”. Nói chung là Windows, Word, Excel, kể cả bộ Office nói chung, chế bản điện tử Ventura, quản lý tiền bạc Quicken, ngôn ngữ lập trình Foxpro, C, Pascal, Basic, AutoCAD, vẽ vời thiết kế đồ họa CorelDraw, Photoshop, kỹ xảo điện ảnh Adobe Premier, mạng mủng Windows NT, Novell Netware, quản trị cơ sở dữ liệu SQL server, truyền tin PCAnywhere… nó biết tuốt. Biết một cách sâu sắc, làm thành thạo, hơn hẳn “ông thầy”. Nghe bố nó bảo, thằng này đoạt giải nhì tin học Hàn Quốc. Đâm ra, ôi thôi rồi, còn đâu quê nhà!

Một lần khác, ông bạn thân của K. thắng thầu cung cấp 150 máy cho một dự án “Tây”, đã phải “bỏ của chạy lấy người”, “ôm mặt khóc hu hu”, mất trắng 50 triệu đồng đặt cọc, vì thời gian thực hiện dự án là 3 tháng, mà Tây lại dã man buộc phải báo giá bằng tiền Việt. Thắng xong thầu, ký hợp đồng được hai tuần thì giá đô lên vù vù, chóng hết cả mặt. Ông bạn K. hãi quá, chuồn thẳng cẳng. Đừng có tưởng cứ làm với Tây thì chỉ có “thắng trở lên”. Làm gì có nhiều mỡ thế cho mà húp!

K. “nhớ đến già” cái lần hí hửng chào giá năm chục bản Microsoft Office cho một văn phòng tư vấn pháp luật của Tây. Trong khi các đối thủ khác báo những giá “trời ơi đất hỡi” thì K. dường như “một mình một ngựa” ung dung “ăn chặt” 70 đô một bản. Đến lúc giao hàng, K. mới ớ ra là Tây thì cần bộ Professional, mà mình thì đang ôm trong tay năm chục bộ Standard. Thôi rồi, Lượm ơi! Nhìn kỹ lại báo giá, K. mới ngẩn tò te: trời ơi, mình đã nhầm to, chỉ vì dốt tiếng Tây. Lỗ đặc. Sau đó, K. hăng hái bỏ tiền thuê hẳn một giáo viên dạy tiếng Anh tại nhà. Cô giáo nhiệt tình kinh khủng. Sinh con được ba tháng vẫn vùng dậy nhận bồi dưỡng hội thoại cho K., nên K. đã có thể “thao thao bất tuyệt” trong hội nghị khách hàng của IBM. Cô giáo có một chức danh không mấy khi in lên các-vi-dít, ấy là bà xã của K. Bằng lòng đi em, về với quê anh…

Giờ đây, thậm chí K. có thể hiểu thấu đáo mọi điều khoản (cố tình) rắc rối trong các hợp đồng kinh tế do Tây soạn thảo. Kiểu như “bên mời thầu có quyền tự định đoạt xem ai là người thắng thầu mà không có nghĩa vụ giải thích bất cứ điều gì”, hay “số tiền hợp đồng sẽ được trả đủ làm một lần sau khi việc lắp đặt thiết bị hoàn tất và chạy thử tại tất cả các địa điểm trên lãnh thổ Việt Nam do bên mời thầu chỉ định”… Tiếng Anh của K. siêu đến mức, cầm Thư mời thầu hay Quy chế đấu thầu bằng tiếng Việt, do người Việt mình soạn thảo, cho dù trong đó có vô số câu dài lê thê, cực kỳ tiết kiệm dấu phảy, mang nặng tính đánh đố, K. vẫn biết ngay nó được dịch từ đâu, có mấy chữ “A”, có mấy chữ “N” và bao nhiêu chữ “H”.

***

Đọc đến đây, hẳn sẽ có nhiều bạn đọc thắc mắc tại sao trong bài viết ngắn ngủi nàychẳng có lấy một Đặng Phú Lân dũng mãnh hay một thanh bảo kiếm chém sắt như chém bùn. Xin bật mí cùng các bạn, đầu đề của bài viết nhẽ ra phải là “Kiêm sắc…kiếm” mới đúng, là để kể về những thủ thuật kiếm tiền của Tây (rất tùy thuộc xem dấu ngắt đứng sau chữ kiếm hay sau chữ tiền). Nhưng vì tác giả cũng có ý định kiêm sắc…tí chút, nên mới đặt cái đầu đề lạc hướng đến như vậy. Giờ đây, nếu ai hỏi bài hát tiếng Anh mà tôi yêu thích nhất là gì, câu trả lời quá đơn giản: đó là bài “Money, money, money. It’s funny. In the rich men’s world…” của nhóm ABBA. Tôi đã từng được nghe anh chàng K. dịch là:

Tiền tệ, tiền bạc, tiền nong
Ôi buồn cười quá. Mấy ông nhà giàu…

(theo Tin học & Đời sống)